การวาดภาพหุ่นนิ่ง
(Still life Drawing)
การวาดภาพหุ่นนิ่ง (Still life Drawing)
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ชำนาญ เล็กบรรจงในชีวิตจริงของคนเราเมื่อต้องการจะแสดงออกทางด้านการวาดภาพก็มักจะนึกถึงสิ่งที่ตนเคยพบเคยเห็นจากของจริงมาก่อน จึงสามารถสังเกตและจดจำลักษณะของสิ่งเหล่านั้นนำมาถ่ายทอดรูปแบบออกมาเป็นภาพใดๆได้ ลักษณะการถ่ายทอดที่ง่ายและสะดวกที่สุดคือการวาดเส้นเพราะสามารถหาวัสดุและอุปกรณ์ได้ง่ายและใช้กระบวนการไม่ซับซ้อน จึงเป็นวิธีการที่นิยมใช้วาดภาพในลักษณะต่างๆ สำหรับผู้ที่เริ่มต้นฝึกการวาดภาพก็ต้องพยายามใช้เส้นวาดลากให้เกิดรูปร่าง รูปทรงที่ต้องการจะถ่ายทอดออกมาให้ผู้อื่นเข้าใจได้ และการฝึกวาดหุ่นนิ่งนับว่าเป็นจุดเริ่มต้นพื้นฐานของการเริ่มวาดภาพ Drawing อย่างจริงจัง เนื่องจากเป็นการเริ่มฝึกขบวนการทั้งหมดที่จะพัฒนาไปสู่การวาดภาพประเภทอื่นต่อไป
ความหมายของหุ่นนิ่ง พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถานให้ความหมาย คำว่า “หุ่นนิ่ง” เป็นคำนามเรียกภาพวาดหรือภาพถ่ายของสิ่งที่ไม่เคลื่อนไหวว่า ภาพหุ่นนิ่ง.การวาดเส้นหุ่นนิ่ง (STILL –LIFE) คือการนำสิ่งของเครื่องใช้ที่นำมาจัดขึ้น โดยขอบเขตของหุ่นไม่มากนักเป็นการจัดขึ้นเองตามจุดมุ่งหมายที่ต้องการจะฝึกฝน และต้องการจะถ่ายทอดความหมายการวาดภาพหุ่นนิ่งเป็นพื้นฐานที่สำคัญอย่างหนึ่งของการวาดภาพสร้างสรรค์อื่นๆเพราะต้องฝึกการสังเกต และพิจารณาทั้งขนาดสัดส่วน รูปทรง รูปร่าง เส้น สีน้ำหนักแสง เงาและมุมมอง
ประเภทของหุ่นนิ่ง สามารถแบ่งออกเป็นประเภทใหญ่ๆได้ 2ลักษณะ
- หุ่นนิ่งที่ได้มาจากธรรมชาติ หมายถึงสิ่งต่างๆที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติและเป็นสิ่งแวดล้อมรอบตัวเราสามารถนำส่วนหนึ่งส่วนใดมาจัดเป็นหุ่นเพื่อการฝึกฝนในการวาดภาพได้แก่ ดอกไม้ ผลไม้ เป็นต้น
- หุ่นนิ่งที่ได้มาจากสิ่งของที่มนุษย์ประดิษฐ์ขึ้นโดยทั่วไปเป็นสิ่งของเครื่องใช้ในชีวิตประจำวันซึ่งจะมีรูปร่างและรูปทรงที่แตกต่างกันไปตามลักษณะของวัสดุ และประเภทของการใช้สอย ได้แก่ โต๊ะเก้าอี้ พัดลม มีด จาน ช้อน ขวด ตะเกียง เป็นต้น
สำหรับการวาดเส้นเริ่มแรก หุ่นนิ่งถือเป็นแบบในการฝึกหัดวาดเส้นที่สำคัญเพราะเป็นการนำสิ่งต่าง ๆ ที่อยากทดลองวาดมาวางและเริ่มวาดได้เลย ตามความต้องการของผู้วาด นับว่าสามารถอำนวยความสะดวกในการฝึกฝนการวาดเส้นได้ดี เนื่องจากการน าสิ่งของเครื่องใช้ที่อยู่รอบตัวมาเป็นแบบได้ทันที มีอิสระในการเลือก ในการจัด กำหนดตำแหน่งที่วางหุ่นได้เฉพาะที่ หากวาดไม่เสร็จสามารถเก็บไว้จัดวางใหม่ได้เหมือนเดิม หุ่นนิ่งจึงเป็นแบบเบื้องต้นที่ผู้เริ่มฝึกวาดเส้นนิยมใช้กันทั่วไป ส่วนผู้ที่ฝึกฝนวาดเส้นจนชำนาญแล้วหุ่นนิ่งก็ยังเป็นแบบที่สำคัญเพื่อการศึกษาเรื่องเส้น การจัดองค์ประกอบของภาพน้ำหนัก และการแสดงออกจากความประทับใจ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ความหลากหลายของหุ่นและลักษณะการจัดสามารถกำหนดได้เองตามความถนัดและความสนใจจึงทำให้ผลงานวาดเส้นหุ่นนิ่งมีมากรูปแบบ โดยทั่วไปแล้วหลักสำคัญของการวาดเส้นหุ่นนิ่ง ที่ควรคำนึงถึงคือการเลือกรูปแบบหุ่นนิ่งที่เหมาะสมนอกจากหุ่นนิ่งเป็นแบบที่ไม่เคลื่อนไหวให้ได้มองรายละเอียดส่วนที่ต้องการถ่ายทอดเป็นเส้นอย่างเต็มที่แล้วการเลือกรูปร่างรูปแบบก็เป็นสิ่งสำคัญที่จะกระตุ้นให้ผู้ฝึกหัดมีความสนใจรูปทรง ประทับใจรูปแบบทั้งเป็นหลักพื้นฐานในการวาดเส้น ของผู้เริ่มฝึกใหม่ คือการเลือกรูปหุ่นที่มีรูปทรงอย่างง่าย เช่น รูปทรงกลม ทรงเหลี่ยม ทรงกระบอก ที่เป็นของจริงจากสิ่งของหรือจำลองจากวัสดุอื่น การเริ่มฝึกฝนวาดเส้นจากรูปทรงเรขาคณิตอย่างง่าย ผู้ฝึกสามารถกระทำได้ง่าย และมีกำลังใจที่จะฝึกฝนอย่างต่อเนื่องได้ โดยความจริงแล้วการวาดเส้นรูปทรงหุ่นอย่างง่าย ต้องการฝึกทักษะการใช้เส้นแบบต่าง ๆ เพื่อสร้างขอบเขตของรูปทรงที่ปรากฏให้เห็นจากหุ่น การจัดภาพ และการกะสัดส่วนตามความเป็นจริง แต่ผู้วาดที่มีความสามารถในการวาดเส้นที่ดีแล้วก็ยังใช้หุ่นนิ่งแสดงออกในความประทับใจของตนแบบต่าง ๆได้เช่นกัน การจัดหุ่นนิ่ง แนวทางการจัดหุ่นนิ่งมักจะเป็นไปตามความต้องการของผู้วาดเส้น ที่ต้องการฝึกฝน และถ่ายทอด รูปแบบตามที่ต้องการจะเน้น ผู้ที่ฝึกวาดเส้นรูปทรงสิ่งต่าง ๆ ก็ต้องจัดหุ่นที่สามารถสัมผัสกับรูปร่าง รูปทรง แตกต่างกันออกไป เช่นรูปทรงของเครื่องปั้นดินเผา เครื่องจักสาน เครื่องไม้ เครื่องหนัง เครื่องแก้ว ผ้า พลาสติก ผัก ผลไม้ เป็นต้นซึ่งหุ่นแต่ละชนิดนอกจากแตกต่างกันตามลักษณะของรูปทรงแล้ว รายละเอียดของพื้นผิวก็เป็นส่วนสำคัญที่เป็นหัวใจของการถ่ายทอด ให้มีความรู้สึกอย่างใดอย่างหนึ่ง หรือให้สามารถชื่นชมความงามของหุ่น นิ่งที่ผู้วาดเลือกสรรมาแสดงออกได้
ส่วนหลักในการจัดหุ่นนิ่งนั้นควรมีที่สำหรับรองหุ่นให้วางอยู่ในที่มองเห็นได้สะดวก และควรอยู่ในระดับต่ำกว่าสายตา ของผู้ที่จะวาดเส้น ถ้าหุ่นรวมกันเป็นจำนวนมาก ก็ควรจัดระดับเพิ่มขึ้น เพื่อให้สามารถมองเห็นหุ่นได้ทั่วทั้งหมด โดยจัดวางให้หุ่นห่างกันบ้างชิดกันบ้างไม่ซ้ำกัน เพื่อให้เกิดช่องว่าง และระยะขึ้นในภาพ การเลือกรูปทรงของหุ่นที่มีขนาดใหญ่ มาจัดวางไว้บริเวณที่เด่นชัดในภาพ เพื่อสร้างจุดสนใจหรือใช้ผืนผ้าสีปูรองหุ่นเพื่อเน้นให้ชัดเจนยิ่งขึ้น และขอบเขตของผ้าจะแสดงเอกภาพของหุ่นทั้งหมดได้ การจัดหุ่นนิ่งที่เน้นความลงตัวของแบบหุ่นนั้นเท่ากับการเลือกมุมที่จะถ่ายทอดได้ดีวิธีหนึ่ง หรือถ้าจะเลือกมุมอื่นที่ตนสนใจถ่ายทอดรูปแบบของหุ่นก็สามารถเลือกได้โดยอาศัยการจัดองค์ประกอบของภาพทางศิลปะการกำหนดแสงเงาการกำหนดแสงเงาในวัตถุเป็นส่วนสำคัญที่จะทำให้หุ่นนิ่งสวยงามและน่าสนใจ โดยหลักการทางศิลปะ ทิศทางที่
แสงตกกระทบหุ่นสามารถกำหนดแสงได้ หลายลักษณะ คือ
– แสงสว่างที่สุด (Highlight) อยู่ในส่วนที่รับแสงโดยตรง
– แสงสว่าง (Light) อยู่ในส่วนรับอิทธิพลของแสง
– เงา (Shadow) อยู่ในส่วนรับอิทธิพลของแสงน้อยมาก
– เงามืด (Core of Shadow) อยู่ในส่วนที่
ไม่ได้รับอิทธิพลของแสงเลย
– แสงสะท้อน (Reflects Light) บริเวณของ
วัตถุที่ไม่ได้รับแสงโดยตรง แต่เป็นการสะท้อนของ
แสงจากวัตถุใกล้เคียง
– เงาตกทอด (Cast Shadow) บริเวณที่เงา
ของวัตถุนั้น ๆ ตกทอดไปตามพื้นหรือตามวัตถุอื่นที่รองรับน้ำหนักแก่กว่าบริเวณแสงสะท้อนความสวยงามของวัตถุ และรูปทรงของหุ่นนิ่งจะต้องเกี่ยวข้องกับแสงเงา เพราะเป็นส่วนสะท้อนภาพความจริงให้รับรู้ได้ด้วยตาสัมผัส ผลงานทางศิลปะจึงมักใช้แสง – เงา เป็นส่วนช่วยเน้นความสำคัญ
การกำหนดแสงเงาสำหรับหุ่นนิ่งก็มีความจำเป็นมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งผู้ที่วาดเส้นได้ดีแม้หุ่นนิ่งจะไม่มีแสงเงาที่ชัดเจน ก็สามารถสร้างแสงเงาขึ้นเองจากความชำนาญโดยการฝึกสังเกตอย่างต่อเนื่อง แต่สำหรับการจัดหุ่นนิ่งให้มีแสงเงานั้นควรเลือกใช้แสงจากแหล่งธรรมชาติ คือแสงอาทิตย์ การจัดหุ่นนิ่งจึงควรวางหุ่น ใกล้ช่องทางแสงเข้าสู่อาคาร ได้แก่ ระเบียง ประตู หน้าต่าง และควรเป็นช่วงเวลาสายหรือบ่าย โดยหลักความเป็นจริงถ้าแสงส่องถูกหุ่นโดยตรง ลักษณะของแสงและเงาจะชัดมาก แต่ถ้าแสงที่ใกล้ระเบียง หรือหน้าต่างประตูจะเพิ่มความนุ่มนวลได้ดีขึ้น ลักษณะของแสงที่ทำมุมกับหุ่นนิ่งประมาณ 45 องศา ถือว่าพอเหมาะเพราะทำให้เกิดเงาบนตัววัตถุและเงาตกทอดที่สวยงาม ถ้าภายในอาคารมีแสงน้อยหรือต้องการวาดเส้นกลางคืน อาจใช้ไฟตั้งโต๊ะส่องหุ่นตามลักษณะที่ต้องการได้
การกำหนดฉากหลัง
ฉากหลังคือส่วนที่ผู้วาดเส้นกำหนดให้ปรากฏอยู่ข้างหลังหุ่นนิ่งในภาพที่วาดขึ้น โดยหลักการวาดเส้น ฉากหลังของภาพ หรือที่เรียกว่า แบกกราวน์ (Back Ground) เป็นส่วนหนึ่งที่สำคัญทำให้ภาพมีความสมบูรณ์สวยงามขึ้น เพราะฉากหลังคือองค์ประกอบร่วมในภาพนั้น ๆ เมื่อเราเน้นหุ่นนิ่งเป็นจุดเด่น ส่วนที่เป็นฉากหลังจะช่วยส่งให้ภาพหุ่นนั้นน่าสนใจยิ่งขึ้น ทั้งทำให้เกิดระยะขึ้นในภาพ มีความต่อเนื่องเชื่อมโยงกันทั้งภาพ
เกิดเป็นเอกภาพ (Unity) ซึ่งฉากหลังในการวาดหุ่นนิ่ง นิยมกำหนดขึ้น 2 ลักษณะ คือ
- ฉากหลังที่เป็นบรรยากาศ
หมายถึงการสร้างฉากหลังของหุ่นนิ่งให้เห็นเป็นบรรยากาศที่มีมิติเป็นความจริง มีระยะลึก ตามลำดับอาจมองเห็นบริเวณว่างเป็นพื้น ผนัง และสิ่งของอื่นๆ ที่ไม่ต้องการเน้นความสำคัญหรืออาจใช้น้ำหนักให้เบาลงตามระยะตำแหน่งของสิ่งเหล่านั้น ทั้งแสดงทิศทางตามหลักทัศนียภาพ เพื่อให้มีบรรยากาศที่สมจริงมากขึ้น
- ฉากหลังที่มีลักษณะทึบตัน
เป็นฉากหลังที่มีลักษณะตรงกันข้ามกับแบบแรกคือไม่แสดงความลึกและระยะส่วนหลังของหุ่นนิ่ง แต่จะแสดงเพียงค่าน้ำหนักรวมรอบหุ่นนิ่ง ถ้าจะมองเป็นบรรยากาศ ก็จะมีลักษณะที่เป็นพื้นฉากหลังมืดมัว และทึบตัน ไม่มีสิ่งใดอยู่ในบรรยากาศนั้น นอกจากความมืดและความสว่างของค่าน้ำหนักที่กำหนดไว้เป็นฉากหลัง การกำหนดฉากหลังของการวาดเส้นหุ่นนิ่งทั้งสองแบบผู้วาดเส้นต้องนำหลักของรูปและพื้นมาใช้ให้ถูกต้อง กล่าวคือถ้าหุ่นนิ่งมีน้ำหนักเข้มฉากหลังมักจะมีน้ำหนักเบาและลักษณะตรงกันข้ามถ้าภาพหุ่นนิ่งน้ำหนักเบา ฉากหลังก็จะมีน้ำหนักเข้มทั้งนี้อยู่กับทิศทางของแสงในภาพด้วย
ขั้นตอนการวาดเส้นภาพหุ่นนิ่ง
การวาดภาพหุ่นนิ่งนั้น ต่างจากการวาดเส้นประเภทอื่นตรงที่การวาดเส้นหุ่นนิ่งผู้วาดไม่ต้องไปกังวลกับการเปลี่ยนแปลงหรือการเคลื่อนที่ของวัตถุ แต่สิ่งที่ปรากฏอยู่ในกลุ่มวัตถุนั้นก็คือ การรู้จักปรับพื้นฐานในการเลือกมุมมอง การรู้จักจัดองค์ประกอบและการลงน้ำหนักแสงเงา เพราะหากให้หลายคนวาดเส้นหุ่นนิ่งแบบเดียวกันก็เชื่อแน่ว่าจะได้ภาพหุ่นนิ่งออกมาไม่เหมือนกัน สำหรับผู้ที่เริ่มวาดภาพหุ่นนิ่งนั้นมีขั้นตอนการวาด
ดังนี้คือ
- กำหนดพื้นที่หรือขอบเขตทั้งหมดของหุ่นให้เหมาะสมกับหน้ากระดาษ
- กำหนดตำแหน่งของวัตถุภายในโดยให้มีวัตถุหลัก 1 ชิ้น ไว้คอยกำหนดสัดส่วนกับวัตถุชิ้นอื่น
- ร่างภาพคร่าวๆ
- ดูตำแหน่งสัดส่วนให้ถูกต้อง ปรับปรุงแก้ไขโดยเปรียบเทียบกับวัตถุหลักว่าโตเกินไป เล็กไปหรือตำแหน่งสูงต่ำถูกต้องหรือไม่
- ให้น้ำหนักแสงเงาแบบรวมๆ ภาพหุ่นนิ่งนั้นมีความสัมพันธ์เกี่ยวข้องกับเรื่องของพื้นหลัง ฉะนั้นหากต้องการให้วัตถุโดยรวมเป็นน้ำหนักอ่อน พื้นหลังก็ควรจะเป็นน้ำหนักเข้ม หรือหากวัตถุเข้ม พื้นหลังก็ควรจะอ่อน ทั้งนี้ก็ขึ้นอยู่กับความเหมาะสมของเรื่องราวที่จะนำเสนอ ดูว่าลงน้ำหนักไปแล้วงานดูมีบรรยากาศหรือไม่ เพื่อให้งานที่ออกมามีความเหมาะสม
- การเพิ่มรายละเอียดของวัตถุ เป็นการตรวจดูองค์ประกอบหุ่นนิ่งที่เป็นรูปทรงของวัตถุที่มีความสัมพันธ์กันกับแสงเงา ตามตำแหน่งที่จัดวางอยู่ โดยเพิ่มลักษณะของพื้นผิววัตถุให้สวยงาม
- ปรับปรุงแก้ไขจนภาพเสร็จสมบูรณ์อย่างไรก็ตามการวาดเส้นภาพหุ่นนิ่งนับว่า เป็นการเริ่มต้นในการฝึกทักษะของผู้ที่เรียนรู้ในขั้น
เริ่มต้น หุ่นนิ่งมีอยู่หลายประเภทขึ้นอยู่กับความต้องการของผู้วาดที่ต้องการถ่ายทอดภาพที่มองเห็น ไม่ว่าจะเป็นเรื่องราวของวัตถุธรรมชาติหรือวัตถุที่มนุษย์สร้างขึ้นการวาดเส้นหุ่นนิ่งที่ดีนั้นผู้วาดจึงจำเป็นต้องศึกษาให้เข้าใจถึงคุณสมบัติเฉพาะตัวของหุ่นนิ่งต้นแบบ ที่จัดวางไว้ว่าหุ่นนิ่งแต่ละประเภทมีความแตกต่างทางกายภาพภายนอกของความเป็นวัตถุนั้น ๆ อย่างไรบ้าง นอกจากสิ่งที่ได้กล่าวไปแล้วนั้น องค์ประกอบสำคัญในการจัดวางหุ่นก็เป็นสิ่งสำคัญอันจะขาดเสียไม่ได้ เพราะเป็นส่วนหนึ่งของหลักความงามทางศิลปะ ด้วยเหตุนี้ผู้เริ่มเรียนรู้ขั้นแรกจึงควรให้ความสำคัญในการฝึกทักษะของการวาดเส้นหุ่นนิ่งอย่างต่อเนื่องจนสามารถมองเห็นภาพรวมในการแสดงออกและสามารถแก้ปัญหาในการจัดองค์ประกอบที่ดีของภาพได
